De planning van kunst

Als vermogensbeheerder en -planner ondersteunt Delen haar kunstminnende klanten om de planning en de overdracht van kunstcollecties in goede banen te leiden. Kunst neemt binnen het globale vermogen immers vaak een prominente plaats in.

Uit Deloitte's Art & Finance Report 2023 blijkt echter dat slechts 24% van de verzamelaars een vastomlijnd langetermijnplan heeft voor zijn of haar kunstcollectie. Hoog tijd dus om de schijnwerpers te richten op de verscheidene aandachtspunten en planningstechnieken.

Verzekeringen

Heel wat liefhebbers en verzamelaars laten hun kunst verzekeren tegen risico’s zoals brand of diefstal. Om de waarde van het werk zelf veilig te stellen, kan u een specifieke verzekeringspolis afsluiten. Het kunstwerk wordt dan geschat en voor die waarde verzekerd.

Indien u slechts enkele werken heeft met een bescheiden waarde volstaat het doorgaans om een globale inboedelverzekering af te sluiten, zonder dat de kunstvoorwerpen in de polis worden omschreven. Net als alle andere voorwerpen bij u thuis zijn de kunstwerken gedekt door de polis.

Herkomst

Ook de herkomst van een kunstwerk aantonen is belangrijk. Ten eerste wordt de waarde van een werk hier vaak sterk door beïnvloed: wie was ooit in het bezit van het werk, hoe is dit bij de latere verkrijgers terechtgekomen?¹

Ten tweede is het kunnen aantonen van de herkomst voor latere verkrijgers van cruciaal belang. Om ervoor te zorgen dat uw kunst verhandelbaar blijft, moet u kunnen aantonen hoe u hiervan eigenaar bent geworden. U doet er goed aan de aankoopfacturen van een kunstwerk goed te bewaren, alsook documentatie zoals waarderingsverslagen, informatie rond transacties en verzekeringspolissen.

Bij de latere verkoop van een kunstwerk dient u ook aan te tonen dat het vermogen zijn normaal belastingregime heeft ondergaan, zowel ten aanzien van de fiscus als ten aanzien van de financiële instelling waar de verkoopopbrengst wordt ondergebracht.

Wil u graag meer weten over het belang van herkomst en het inventariseren van uw kunstcollectie? Lees ons artikel: Uw collectie in goede handen.

[1] Zie onze eerdere communicatie: De waardering van kunst.

Successieplanning

Kunstvoorwerpen die in een nalatenschap vallen, worden belast in de erfbelasting (Vlaanderen) of successierechten (Brussels Hoofdstedelijk Gewest en Wallonië) aan progressieve tarieven. Vaak gebeurt er voorafgaand ook een schatting, aangezien de actuele verkoopwaarde van de werken moet worden aangegeven in de aangifte nalatenschap.

Als u bereid bent de kunstvoorwerpen bij leven over te dragen in het kader van uw successieplanning, heeft u heel wat manieren waarop u dit kunt doen. Welke manier voor u het meest opportuun is, hangt af van verschillende factoren:

Gaat het over één topstuk of heeft u een volledige kunstcollectie?
Wenst u na de overdracht nog controle te hebben over de werken, en zo ja: in welke mate?
Beoogt u na de overdracht een actief beheerde collectie, bijvoorbeeld doordat de werken worden uitgeleend en/of vervangen door andere werken?

Of u dit vermogen nu wil overdragen aan uw kinderen, of ruimer wenst veilig te stellen voor de toekomstige generaties, er zijn oplossingen op maat van eenieder.

Hieronder vindt u een greep uit de meest courante planningstechnieken- en structuren bij de overdracht van kunst.

A. Schenking in volle eigendom

Eén werk of meerdere werken overdragen in volle eigendom kan door middel van een onderhandse schenking, met name een handgift. U kunt ook opteren voor een notariële schenking.

Een schenking in volle eigendom vereist een effectieve overdracht aan de begiftigde. Met andere woorden: de schenker zelf heeft geen enkele aanspraak meer op de werken en zal deze in principe dus niet meer mogen tentoonstellen.

De begiftigde verkrijgt vanaf de gift het volledige beschikkingsrecht over de kunstwerken en beslist eigenhandig hoe deze verder worden beheerd. De begiftigden kunnen na de gift overwegen om de kunst in bewaring te geven, bijvoorbeeld aan de schenker(s). Een goede documentatie en redactie van de bewaargevingsovereenkomst zal weliswaar belangrijk zijn om te vermijden dat de fiscus oordeelt dat er geen daadwerkelijke schenking heeft plaatsgevonden. Bovendien besteedt u ook best de nodige aandacht aan de transacties nadien, bijvoorbeeld de eventuele verzekeringsovereenkomst die overgenomen zal moeten worden door de begiftigde.

Een handgift in Vlaanderen en Wallonië kan belastingvrij gebeuren op voorwaarde dat de schenker nog minstens vijf jaar na de schenking in leven blijft (de zogenaamde overlevingstermijn of ‘verdachte periode’). Overlijdt de schenker binnen deze termijn, dan betaalt de begiftigde erfbelasting. Als u dat risico wil vermijden, dan kan u de schenking laten registreren en schenkbelasting betalen (in Vlaanderen 3% of 7%; in Wallonië 3,3% of 5,5%)². Indien u deze schenkbelasting betaalt, bent u nadien geen erfbelasting meer verschuldigd – ook niet wanneer de schenker overlijdt binnen de overlevingstermijn.

Belangrijk: tot en met eind december 2025 geldt in Brussel nog een overlevingstermijn van drie jaar. Vanaf 1 januari 2026 zal ook in Brussel een overlevingstermijn van vijf jaar gelden voor onderhandse schenkingen van roerende goederen. Als u opteert voor registratie is het tarief van de schenkbelasting naar analogie met Vlaanderen 3% dan wel 7%.

[2] Voor de volledigheid geven wij mee dat u zich ook kunt laten verzekeren voor deze overlevingstermijn van respectievelijk drie en vijf jaar.

B. Schenking met voorbehoud van vruchtgebruik

Indien u als schenker de controle over de kunstwerken wil voorbehouden, kunt u kiezen voor een notariële schenking met voorbehoud van vruchtgebruik.

De kapitaalwaarde van de werken behoort na de schenking tot het vermogen van de blote eigenaars, maar het is de vruchtgebruiker die de werken verder beheert en het genot ervan heeft. Met andere woorden: dit is een uiterst geschikte techniek voor passief beheerde werken waarvan de schenker zelf nog levenslang het genot wil hebben.

Indien het voorwerp van de schenking meerdere werken zijn die kunnen beschouwd worden als een feitelijke algemeenheid van goederen (een zogenaamde ‘universaliteit van goederen’) kan in de schenkingsakte bovendien bepaald worden dat de vruchtgebruiker de werken binnen de algemeenheid kan vervangen door andere werken. Zo zou een werk verkocht kunnen worden en met de verkoopopbrengst zou de vruchtgebruiker een nieuw werk kunnen kopen. De vruchtgebruiker hoeft hiervoor dan geen goedkeuring te vragen aan de blote eigenaar (wat klassiek bij een opsplitsing vruchtgebruik-blote eigendom wel vereist is). Dit laat de vruchtgebruiker toe nog zeggenschap te hebben over de samenstelling van de collectie.

Een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik moet steeds geregistreerd worden via notariële akte. De begiftigde betaalt in dat geval meteen schenkbelasting. Bijgevolg is er nadien geen erfbelasting meer verschuldigd en hoeft men dus geen rekening te houden met de overlevingstermijn. Bij het overlijden van de vruchtgebruiker dooft diens vruchtgebruik uit en wordt de blote eigenaar volle eigenaar, zonder belasting.

C. Maatschap als extra controlevehikel

Stel: u wil uw collectie overdragen, maar u wil als schenker de collectie verder actief beheren. In dat geval kan een maatschap een toegevoegde waarde bieden. Een maatschap is een vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid. De oprichting ervan kan onderhands gebeuren. De aandeelhouders van de maatschap, de zogenaamde ‘maten’, zijn de eigenaars van de aandelen van de maatschap en dus indirect van de onderliggende activa.

Om van effectieve vermogensplanning te kunnen spreken, is de oprichting van een maatschap op zichzelf echter niet voldoende. Bijkomend zal er een onderliggende vermogensoverdracht van de kunstwerken moeten gebeuren: ofwel door de werken voorafgaandelijk te schenken aan de begiftigden, die deze vervolgens inbrengen in de maatschap, ofwel door de werken zelf eerst in te brengen in de maatschap en nadien de aandelen van de maatschap te schenken, al dan niet met voorbehoud van vruchtgebruik.

Het vermogen van de maatschap wordt beheerd door de al dan niet in de statuten aangestelde personen, de bestuurders. Doorgaans maken de schenkers dus deel uit van dit bestuur. Het is ook mogelijk te voorzien in een opvolgend bestuur om zo de continuïteit van het beheer te waarborgen.

Samengevat heeft een maatschap dus vooral zin voor actief beheerde collecties, om volgende redenen:

Het bestuur kan op maat worden samengesteld en heeft in de statuten omschreven bevoegdheden (bijvoorbeeld om de activa van de maatschap in bruikleen te geven, te verkopen etc.)
Er kan een opvolgend bestuur worden voorzien
Versplintering van de collectie wordt tegengegaan

Voor de planning van slechts één of enkele werken die passief worden beheerd, biedt de maatschap geen grote meerwaarde en is de schenking met voorbehoud van vruchtgebruik waarschijnlijk beter geschikt.

Let wel, de statuten van de maatschap dienen met de nodige zorg opgesteld te worden. In het bijzonder is het belangrijk een goed evenwicht te vinden tussen de bevoegdheden van het bestuur enerzijds en die van de algemene vergadering anderzijds. De duurtijd van de maatschap wordt ook best losgekoppeld van de leeftijd van de schenkers.

D. Private stichting: voor wie?

Eigenaars van kunst die hun collectie ten dienste willen stellen van een belangeloos doel, kunnen de oprichting van een stichting overwegen.

De private stichting heeft rechtspersoonlijkheid en wordt opgericht bij notariële akte. De oprichter geniet grote vrijheid bij het opstellen van de statuten van de stichting en kan de spelregels hiervan in detail vastleggen.

De oprichting kan zowel tijdens het leven van de kunstverzamelaar, maar evengoed kan in een testament bepaald worden dat de stichting pas wordt opgericht na het overlijden.

Bij de inbreng van vermogen in de stichting doet de inbrenger onherroepelijk afstand van dit vermogen en wordt de stichting eigenaar van de goederen³ . Het vermogen van de stichting blijft volledig afgescheiden van het privévermogen en wordt verder discretionair beheerd om het belangeloos doel te realiseren. Er wordt met andere woorden een afzonderlijk doelvermogen gecreëerd. Aangezien de stichting geen leden of aandeelhouders kent, maar bestaat uit één of meerdere bestuurders, geniet de inbrenger dus geen (on)rechtstreeks voordeel meer uit dit vermogen.

Wat onder het begrip ‘belangeloos doel’ wordt begrepen, is niet nader in de wet omschreven. De praktijk leert ons dat dit begrip ruim wordt geïnterpreteerd: zo wordt het uitlenen van uw collectie aan musea, maar ook het samenhouden van een collectie met oog op behoud voor de gemeenschap, beschouwd als een belangeloos doel.

Een stichting is tijdens de duurtijd in beginsel onderworpen aan de rechtspersonenbelasting. Er wordt jaarlijks ook een patrimoniumtaks geheven op het vermogen van de stichting. Dat is een progressieve vermogensbelasting, variërend van 0,15% tot 0,45%, die van toepassing is als het vermogen van de stichting groter is dan 50.000 euro.

[3] In principe zijn er registratierechten opeisbaar bij de inbreng. Eventueel zou er ook onderhands kunnen geschonken worden aan de stichting.

Via de Delen app kan u eenvoudig, snel en veilig de documenten rond uw collectie opslaan in uw persoonlijk digitaal archief. Dit kan gaan om originele aankoopbewijzen, verzekeringspolissen, authenticiteitscertificaten of bewijsstukken van een schenking en nalatenschap.

Bekijk de video

Heeft u vragen of wenst u meer informatie over dit onderwerp? Spreek er gerust over met uw relatiebeheerder. De estate planners en relatiebeheerders van Delen staan aan uw zijde en tekenen samen met u zorgvuldig uw planningsverhaal uit.

Maak een afspraak

9:41

Blijf op de hoogte

Volg Delen Private Bank op sociale media en mis niets van onze laatste updates.

Instagram LinkedIn Nieuwsbrief