Weet u wie de begunstigde is van uw verzekeringen?

In een levensverzekering duidt u een persoon (of personen) aan die bij uw overlijden een bepaald kapitaal zal (zullen) ontvangen. Hoewel de aanduiding van deze begunstigde(n) een essentieel onderdeel is van iedere levensverzekering, wordt hier in de praktijk vaak onvoldoende aandacht aan besteed. Soms met onaangename verrassingen tot gevolg. In de verzekeringswereld gelden namelijk eigen regels, en die kunnen aanzienlijk afwijken van wat u verwacht.

U doet er daarom goed aan om de begunstigingsclausule van uw levensverzekering aandachtig te bekijken. Bovendien biedt een goed opgestelde begunstigingsclausule u soms de mogelijkheid om het uitgekeerde kapitaal fiscaal te optimaliseren.

Tijd om enkele aandachtspunten en gevolgen van bepaalde begunstigingsclausules nader te bekijken.

1. De begunstigingsclausule in een levensverzekering

Wie een levensverzekering aangaat, kan één of meerdere begunstigden bij overlijden aanduiden. U kan ook een begunstigde in tweede rang aanduiden voor het geval de begunstigde in eerste rang voor u zou overlijden.

U kan als verzekeringnemer de aanduiding van de begunstigde op elk ogenblik wijzigen¹. Om discussies hierover te vermijden, doet u dit best altijd schriftelijk en wordt dit bijvoegsel aan de oorspronkelijke polis gehecht.

Wie een testament opstelt, waakt ook best over de coherentie tussen de begunstigingsclausule in zijn levensverzekering en zijn testament. Een levensverzekering wordt immers gestuurd door haar begunstigingsclausule en deze clausule wordt niet automatisch overruled door een later testament als u iemand anders wil bevoordelen. Al zeker niet wanneer dat testament enkel verwijst naar uw nalatenschap en nergens verwijst naar de levensverzekering.

De begunstigde ontvangt met andere woorden het kapitaal van de verzekeringsmaatschappij bij uw overlijden op basis van de begunstigingsclausule en dus niet op basis van het erfrecht. Duidt u ‘de langstlevende echtgeno(o)t(e)’ aan, dan ontvangt deze het kapitaal in volle eigendom (in afwijking van het erfrecht).

Duidt u daarentegen ‘de nalatenschap’ aan, dan zal uw echtgenoot het uitgekeerde kapitaal enkel in vruchtgebruik ontvangen en uw kinderen in blote eigendom (in overeenstemming met het erfrecht).

2. Erfbelasting

Wanneer u als verzekerde overlijdt, dan zal de verzekeringsmaatschappij het verzekerde kapitaal uitkeren aan de begunstigde. Op dit uitgekeerde kapitaal dient de begunstigde doorgaans erfbelasting² te betalen. Wanneer ‘de langstlevende echtgeno(o)t(e)’als enige begunstigde wordt aangeduid in de polis, is enkel hij/zij erfbelasting verschuldigd op het uitgekeerde kapitaal (zie hieronder voor de gevolgen van het huwelijksstelsel). Dit kan fiscaal een dure aangelegenheid zijn³, maar soms kan deze fiscale meerkost aangewezen zijn wanneer iemand zijn/haar echtgeno(o)t(e) maximaal wil beschermen. Dit kan wel als gevolg hebben dat de kinderen het uitgekeerde kapitaal ‘verbruikt’ zien worden door de langstlevende.

Wordt daarentegen ‘de nalatenschap’ aangeduid als begunstigde, dan zal de langstlevende echtgeno(o)t(e) in principe erfbelasting moeten betalen op de waarde van het vruchtgebruik en de kinderen op de waarde van de blote eigendom⁴. Aangezien de tarieven van de erfbelasting progressief zijn en berekend worden per erfgenaam, zal dit in regel tot een besparing van de erfbelasting leiden (maar niet altijd, zie gevolgen van het huwelijksstelsel hieronder). Bij het overlijden van de langstlevende zal zijn/haar vruchtgebruik uitdoven zonder dat de kinderen hierop erfbelasting verschuldigd zijn.

Groepsverzekering is soms vrijgesteld van erfbelasting

Renten en kapitalen die worden gevestigd door bemiddeling van de werkgever in uitvoering van een groepsverzekeringscontract of een voorzorgsfonds, zijn vrijgesteld van erfbelasting wanneer voldaan is aan enkele voorwaarden:

• Zo moet de aansluiting bij de groepsverzekering of het voorzorgsfonds en de betaling van de bijdragen gebeuren volgens een ‘bindend reglement’.
• In geval van een bindend reglement is de toetreding tot de groepsverzekering of het voorzorgsfonds verplicht, en moeten de begunstigden in het reglement zelf bepaald zijn.
• De begunstigden mogen bovendien niemand anders zijn dan de overlevende echtgenoot (dus niet de feitelijk of wettelijk samenwonende partner) van de overledene of de kinderen van de overledene die jonger zijn dan 21 jaar.

Met andere woorden, indien de kinderen ouder zijn dan 21 jaar, dan zou het aangewezen kunnen zijn om enkel de langstlevende echtgeno(o)t(e) aan te duiden als begunstigde. Dit beschermt de langstlevende die het vermogen kan verbruiken ten nadele van de kinderen.

Groepsverzekeringen afgesloten op het hoofd van een zelfstandige bedrijfsleider (zoals een IPT of een VAPZ) die niet als werknemer van de vennootschap kan worden beschouwd, kunnen echter niet genieten van deze vrijstelling. Deze uitkeringen zijn bijgevolg steeds belastbaar.

Gevolgen van het huwelijksstelsel

Wanneer de verzekeringnemer en de begunstigde van een levensverzekering met elkaar gehuwd zijn, kan het tussen hen geldend huwelijksstelsel een invloed hebben op de wijze waarop het uitgekeerde kapitaal wordt belast ten aanzien van de begunstigde langstlevende echtgeno(o)t(e).

Wanneer zij gehuwd zijn onder een gemeenschapsstelsel, dan wordt het aan de begunstigde echtgeno(o)t(e) uitgekeerde kapitaal in principe slechts voor de helft onderworpen aan de erfbelasting. Dit is het gevolg van het (wettelijk) vermoeden dat de premies tijdens het huwelijk betaald werden met gemeenschappelijke gelden. Het kan in dat geval aangewezen zijn om de langstlevende echtgenoot aan te duiden als (enige) begunstigde⁵.

Wanneer de premies daarentegen betaald werden vanuit het eigen vermogen van de verzekeringnemer, dan zal de langstlevende echtgenoot erfbelasting moeten betalen op het volledig uitgekeerde kapitaal.

Wanneer de verzekeringnemer en de begunstigde van de levensverzekering met elkaar gehuwd zijn onder een stelsel van scheiding van goederen, dan zal het volledige kapitaal dat uitgekeerd wordt aan de langstlevende echtgeno(o)t(e) onderworpen worden aan de erfbelasting. In dat geval zou het aangewezen kunnen zijn om “de nalatenschap” aan te duiden als begunstigde bij overlijden (tenzij de langstlevende echtgenoot maximaal beschermd dient te worden).

3. Types begunstigingsclausules

Een nominatieve begunstigingsclausule kan aangewezen zijn wanneer u één of meerdere specifieke personen wil bevoordelen (bijvoorbeeld ‘Mevrouw/Mijnheer …, geboren te … op … en thans wonende te …’.). Een generieke aanduiding biedt daarentegen het voordeel dat ze het vaakst beantwoordt aan uw oorspronkelijke wensen, ook als uw familiale situatie later verandert (bijvoorbeeld ‘de echtgenote van de verzekeringnemer’ of ‘de kinderen van de verzekeringnemer’).

De identificatie van de begunstigde gebeurt op het moment van uw overlijden. En op dat ogenblik kan uw familiale situatie er heel anders uitzien dan op het ogenblik waarop u de verzekering afsloot. Misschien bent u op dat ogenblik wel gescheiden of hertrouwd. Of heeft u er één of meerdere kinderen bijgekregen. Een nominatieve aanduiding van de begunstigde kan dan aanleiding geven tot onduidelijkheid en verwarring. Denk bijvoorbeeld aan de situatie waarbij u een overlijdenskapitaal voorziet “voor uw echtgenote Sophie” met wie u gehuwd was op het ogenblik waarop u de verzekering aanging, maar waarbij u op het ogenblik van uw overlijden van haar gescheiden bent en ondertussen hertrouwd bent met Saskia. Is het overlijdenskapitaal dan bestemd voor uw ex-echtgenote Sophie of voor uw huidige echtgenote Saskia? En wat als u vandaag uw twee kinderen bij naam bevoordeelt, maar u na het afsluiten van de polis nog een zoontje krijgt. Deze laatste zal dan niet meegenieten van het uitgekeerde kapitaal. Worden ‘de kinderen van de verzekeringnemer,’ aangeduid als begunstigden van de polis dan zullen zij elk voor een gelijk deel het kapitaal ontvangen.

Wanneer de begunstigingsclausule onduidelijk is of achterhaald door de feiten, is de kans dus groot dat er verhitte discussies volgen. Met een generieke aanduiding van de begunstigde(n) vermijdt u dergelijke interpretatieproblemen. Er wordt dan op het ogenblik van uw overlijden gekeken naar wie kwalificeert als echtgenote of kind.

4. Besluit

Levensverzekeringen en begunstigingsclausules roepen heel wat vragen op. Niet in het minst omdat de praktijk vaak nonchalant omspringt met de manier waarop wordt aangeduid wie het kapitaal zal ontvangen bij overlijden. Nochtans is deze clausule cruciaal om te kunnen gelden als een volwaardig alternatief voor een testament.

We raden dan ook aan om hier van meet af aan voldoende aandacht aan te besteden, regelmatig uw bestaande begunstigingsclausule onder de loep te nemen en deze indien nodig te wijzigen wanneer uw levensomstandigheden of de omvang van uw vermogen veranderen.

Op www.mypension.be vindt u een overzicht van uw aanvullend pensioen en van uw verzekeringscontracten, evenwel zonder vermelding van de begunstigingsclausule. Deze laatste dient u op te vragen bij uw verzekeringsmaatschappij of makelaar.

Wil u uw polissen en bijhorende begunstigingsclausules graag bewaren op één centrale plek en eventueel toegankelijk maken voor uw nabestaanden? Maak dan zeker gebruik van uw Delen app: daar kan u al deze documenten op een makkelijke, veilige manier archiveren.