De comeback van Europese banken

Een decennium van wederopbouw

Bent u veertig jaar of ouder, dan herinnert u zich ongetwijfeld de iconische beelden in de televisiejournaals. Bankbedienden in keurig hemd en das, op straat gezet met één kartonnen doos onder de arm. De CEO van Lehman Brothers uitgejouwd door demonstranten. Traders, met hun handen in het haar, starend naar bloedrode beursindexen.

De financiële crisis van 2008 sloeg in als een bom, ook in Europa. De oorzaak? Een opeenstapeling van slecht beheerde risico’s, vaak verpakt in ingewikkelde en nauwelijks verhandelbare financiële producten, gebaseerd op Amerikaanse vastgoedkredieten. Zolang de economie groeide, leek de honger naar rendement te verantwoorden en logisch. Maar zodra het hele financiële systeem ging wankelen, werd duidelijk hoe broos het fundament was.

In het decennium na de crisis werd orde op zaken gesteld: toezichthouders legden strengere kapitaalvereisten op. ‘Systemische’ banken – instellingen waarvan de stabiliteit cruciaal is voor de economie – moesten hun kernkapitaal (Tier 1) versterken, hun hefboom verlagen en hun risicobeheer herzien. En met resultaat: het gemiddelde kapitaal van de hoogste kwaliteit  (CET1-ratio) van banken in de EU bedroeg in het tweede kwartaal van 2025 16,3 %, tegenover minder dan 10 % vóór de crisis, aldus de Europese Bankautoriteit.

Gevangen in de lagerenteval

Maar de crisis zelf was niet het enige struikelblok voor de bankensector. In de jaren daarna – tussen 2009 en 2020 – kwamen banken terecht in een uitzonderlijke renteomgeving: extreem lage, soms zelfs negatieve rentes.

De oorzaak lag bij de Europese Centrale Bank, die de economie wilde ondersteunen door geld te injecteren in het systeem via grootschalige aankopen van obligaties. Die ingrepen waren nodig om kredieten beschikbaar en de economie draaiende te houden.

Maar ze hadden ook een keerzijde. Want omdat de lange rentes kunstmatig laag bleven, verdween een belangrijk stuk van het klassieke verdienmodel van de banken, namelijk het verschil tussen wat banken betalen voor deposito’s op korte termijn en wat ze verdienen op langetermijnkredieten. Die rente-inkomsten werden steeds dunner, met als gevolg lagere winstmarges én eerder bescheiden beursresultaten.

Inflatie-opstoot na corona zet rentecurve op zijn kop 

Alsof de financiële crisis en het decennium van lage rentes nog niet genoeg waren, kregen banken begin 2020 een nieuwe klap te verwerken: de coronapandemie. Na de initiële schok kwam de wereldeconomie verrassend snel weer op gang – met een forse inflatiestijging tot gevolg. En dat dwong de Europese Centrale Bank tot actie.

Tussen juli 2022 en september 2023 voerde de ECB de snelste renteverhogingen uit sinds haar ontstaan. De depositorente ging van -0,50 % naar 4,00 % in nauwelijks veertien maanden. Dat zorgde voor een omgekeerde rentecurve, waarbij kortetermijnrentes hoger lagen dan langetermijnrentes.

Zo’n omgekeerde rentecurve is nadelig voor banken. Hun verdienmodel draait net om het verschil tussen goedkoop kortetermijngeld ophalen en dat op langere termijn uitlenen. Als dat verschil wegvalt – of negatief wordt, verdwijnt ook een groot stuk van hun winst.

Sinds begin 2024 is het renteplaatje opnieuw aan het normaliseren. De lange rente ligt weer boven de korte, en de ECB is gestopt met het opkopen van obligaties. Dat maakt het renteklimaat waarin de banken opereren wat voorspelbaarder, al blijft waakzaamheid in de sector zeker op zijn plaats.

Veerkrachtig, maar niet onkwetsbaar

De veranderingen van de afgelopen jaren hadden een dubbel positief effect: banken zijn beter bestand tegen economische schokken én hebben opnieuw ruimte om hun aandeelhouders te belonen. In 2024 boekten veel grote Europese financiële instellingen sterke resultaten. De uitgekeerde dividenden stegen mee: volgens Reuters overschreden ze de grens van 120 miljard euro – een record sinds 2008. Verschillende instellingen gingen zelfs nog een stap verder, met bijkomende programma’s om eigen aandelen in te kopen. Een duidelijk signaal van vertrouwen in hun eigen veerkracht.

Toch mogen deze positieve signalen de aanhoudende risico’s niet verdoezelen. Een plotse rentedaling, een sterke vertragende economie of een verslechtering van de kredietkwaliteit kunnen snel op de resultaten wegen. En dan is er nog de druk van buitenaf: fintechspelers, betaalapps en andere nieuwe spelers zetten de klassieke banken aan tot stevige digitale investeringen. Noodzakelijk, maar niet zonder impact op de marges.